Çitlenbik (Celtisaustralis) Kenevirgiller (Cannabaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Çatalca-Kocaeli, Güney Marmara, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, Asıl Ege, Yukarı Murat-Van, Hakkari, Antalya, Adana, Orta Fırat alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. Genellikle 50-700 m, nadiren 1000 m'ye kadar yüksekliklerde; açık kayalık yamaçlarda ve çalılıklarda, nadiren ormanlarda; genellikle tek başına gelişir.
Bilimsel olarak Celtisaustralis L. şeklinde tanımlanır.
Celtis etimolojisi
Celtis cins adı Afrika`da yetişen ve tatlı meyveleri olan bir ağacı tanımlamak için Pliny tarafından Naturalis Historia (M.S.79) adlı eserde bahsedilen Yunanca κηλτις sözcüğünden türetilmiştir; κηλτις `yenilebilir tatlı meyveli´ anlamında kullanılmıştır.
australis etimolojisi
Australis Latincede `güney rüzgarı´ anlamına gelen auster kelimesinden türetilmiştir; australis kelimesinin 2´nci yüzyıldan itibaren terra australis incognita kalıbı ile güneydeki varsayımsal bir kıta (bugünkü Avustralya) için kullanıldığı bilinmektedir, ancak epitetin Avustralya ile bağlantısına değil herhangi bir coğrafyanın güneyine işaret ediyor olabilir; örneğin Celtis australis için yetişme bölgelerinden biri olan Avrupa kıtasının güney kısımlarını işaret etmektedir. Tür epiteti ardına yazılan kısaltmalar türü yayınlayan bilim insanlarını belirtir. L. kısaltması bilim insanı Carl Linnaeus (1707-1778) için kullanılmıştır; Linnaeus modern taksonominin babası, İsveçli bir botanikçi, doktor ve zoologdur.
Morfoloji
Yuvarlak tepeli, seyrek dallı, gövde kabuğu düzgün, gri renkli, genç sürgünleri kadife tüylü olan 20-25 m’ye kadar boylanabilen ağaçtır. Yapraklar 4-12 (-15) x (2-) 3-4 (-5) cm boyutlarında, yumurtamsı-mızraksı veya mızraksı, dip tarafı kama biçiminde ve çarpık, genellikle uçları sivri ve damla uçlu, kenarları keskin testere dişli, üst yüzü dağ karaağacında olduğu gibi zımpara tüylü ve koyu yeşil renkte, alt yüzü kadife tüylü ve kahverengimsi-yeşil veya grimsi-yeşil renkte; yaprak sapı 1,5 (-2) cm kadardır. Yaprak sapı izi yarım daire biçiminde olup üzerinde üç adet iletim demeti izi vardır. Çiçekler erdişi veya bir cinslidir. Uzun saplı (1,5-2,5 cm) erdişi çiçekler yaprakların koltuklarında bulundukları halde, kısa saplı erkek çiçeklerin 3-5 adeti bir arada, sürgünün dip taraflarında toplu halde bulunurlar. Çanak 4-5 parçalı, stamen sayısı da çanak yaprak sayısı kadardır. Çiçek sapı 3,5 cm’ye kadar olup en yakın boğumdan daha uzundur. Çekirdekli sulu meyve 9-12 mm çapında, küre biçiminde, ekzokarp kahverengimsi-siyahımsı renklerde bulunur. Etli kısım tatlı, yenir. Endokarp’ın yüzeyi düz değil girintili-çıkıntılıdır (çopur, ağsı-buruşuk). Çiçeklenme zamanı mart-nisan (mayıs) aylarıdır (Browicz ve Zielinski, 1982).
DÜŞÜK RİSKLİ / LEAST CONCERN Bu tür geniş yayılışlıdır ve nüfusu yüksektir. Yakın gelecekte tükenme riski bulunmamaktadır. Nesli tükenme tehlikesi altında olan türlerin kırmızı listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından hazırlanmaktadır.
Eminağaoğlu, Ö. 2018. Celtis L. (Ed. Ü. Akkemik) Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. s: 222-224
Browicz, K., Zielinski J. 1982. Celtis L. In: P.H.Davis (ed.): Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.7:649-652. Edinburgh University Press.
Antropocene (2021). Celtis australis: Sistematica, Etimologia, habitat, Coltivazione. Un Mondo Ecosostenibile. https://antropocene.it/en/2018/11/13/celtis-australis/
Online Etymology Dictionary (2021). Australia | Origin, history and meaning of English words. https://www.etymonline.com/word/australia
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)
Oğul / Hakkari
Cemal Caymaz / Safranbolu / Karabük
Gediz / Kütahya
Yukarı Bahçelievler / Çankaya / Ankara
Osmanköy / Nallıhan / Ankara
Güzelkonak / Gevaş / Van
Kalekaya / Onikişubat / Kahramanmaraş
Gölyazı / Nilüfer / Bursa
Yenice / Karabük
