Frangula dodonei

Acarlar Longozu / Karasu / Sakarya - Ekim 2018 © Serdar Ölez

Gözlem bildir

Barut Ağacı

Rhamnaceae / Frangula / Frangula dodonei

Barut Ağacı (Frangula dodonei) Cehrigiller (Rhamnaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Çatalca-Kocaeli, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, Asıl Ege, Yukarı Sakarya, Yukarı Kızılırmak, Konya, Yukarı Fırat, Erzurum-Kars, Yukarı Murat-Van, Hakkari alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. Türkiye´nin yanı sıra Avrupa’nın çoğu bölgesi ve Altay Cumhuriyeti’nin doğusuna doğru bulunan bölgelerde yayılış gösterir. 10-1700 m yükseltilerde doğal olarak bulunur.10-1700 m yükseklikler arasında; ormanlar (çoğunlukla Alnus glutinosa ile birlikte), çalılıklar ve dere kenarlarında gelişim gösterir.

Bilimsel olarak Frangula dodonei Ard. şeklinde tanımlanır. Farngula muhtemelen Latincede ʽkırmakʼ anlamına gelen frango kelimesi ile, küçültme sıfatı olarak kullanılan -ula sonekinin birleşiminden türetilmiştir; ince dallarının kırılganlığını ima eder. Tür epiteti ardına yazılan kısaltmalar türü yayınlayan bilim insanlarını belirtir. Ard. kısaltması bilim insanı Pietro Arduino (1728-1805) için kullanılmıştır.

Morfoloji

2-5 metre (nadiren daha kısa) boylanabilen çalı veya küçük ağaçtır. Yapraklar ters yumurtamsı-elips ya da dikdörtgensi-mızrak şeklinde, 3.5-8.5 cm uzunluğunda, hemen hemen sivri uçlu, nadiren kütçe, alt yüzde damarlar boyunca bulunan basık tüyler hariç her iki yüz de tüysüzdür; yan damarlar 5-11 çift; yaprak sapı 1-2 cm uzunluğunda ve yumuşak tüylüdür. Meyve 6-10 mm çapında, olgunlaştığında siyah renklidir. Çiçeklenme zamanı haziran-temmuz aylarıdır.

Türkiye´de biri endemik olmak üzere 2 alttürü vardır. Alttürlere ilişkin ayrım anahtarı aşağıdaki gibidir (Yaltırık, 1967):

Frangula dodonei subsp. dodonei: Yaprak ayası ters yumurtamsı-elips şeklinde, 3.5-8.5 cm uzunluğunda; yan damarlar 7-11 çift; genç sürgünler basık yumuşak tüylüdür. Türkiye, Avrupa’nın çoğu bölgesi ve Altay Cumhuriyeti’nin doğusuna doğru bulunan bölgelerde yayılış gösteren Avrupa-Sibirya Elementi olan bir taksondur. Ormanlık (çoğunlukla Alnus glutinosa ile birlikte), çalılık alanlarda ve akarsu kenarlarında, 10-1700 m yükseltilerde doğal olarak bulunur. Türkiye’de Artvin, İstanbul, Sakarya, Bolu, Kastamonu, Samsun, Ankara, Kayseri, Denizli ve Konya illerinde yayılış gösterir.

Frangula dodonei subsp. pontica: Yaprak ayası dikdörtgensi-mızrak şeklinde, 4-5.5 x 1.5-2.2 cm; yan damarlar 5-7 çift; genç sürgünler tüysüzdür. Ülkemiz için endemik olan bu alttür, Tunceli, Erzincan, Bitlis ve Hakkâri illerinde, akarsu boyunca, taşlık yamaçlarda,1700-1800 m yükseltilerde yayılış gösterir.

Gözlemler

Sinonim adlandırmalar: Frangula alnus
Türkiye´de doğal yayılan diğer F. dodonei taksonları: Frangula dodonei subsp. dodonei, Frangula dodonei subsp. pontica
Türkiye´de doğal yayılan diğer Frangula türleri: F.dodonei

Kaynaklar

Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 684s.
Yaltırık, F. 1967d. Frangula Mill. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 525-526. Edinburgh; Edinburgh University Press.
NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Flora tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)

Sayfaya atıf metni: Frangula dodonei. florꜳnatolica içinde. Erişim tarihi Mayıs 21, 2025, Erişim adresi http://www.floranatolica.com/eukaria/gui/species.php?ID=Frangula-dodonei
Manifesto: Floranatolica sayfaları amatör bir grup tarafından derlenir hazırlanır; mekânlar, rotalar ve canlılar hakkında genel bilgiler vererek, insanların doğa sevgisi ve onu koruma ve araştırma isteğini arttırmayı hedefler. Floranatolica, bitki gözlemlerini kaydedip organize edebileceğiniz ve diğer gözlemciler ve araştırmacılar ile paylaşabileceğiniz bir platform sağlar. Floranatolica ayrıca gezip gördüğünüz yerlerin parkur, yorum ve gözlemlerini paylaşabileceğiniz bir platformdur. Dileyen herkes Floranatolica'ya gönüllü katkı sağlayabilir. Floranatolica tüm doga yürüyüşçülerini, bitki gözlemcilerini, mantar toplayıcılarını, orman ve park korucularını, ekolojistleri ve doğa tutkunlarını bu amaçla yurttaş bilgin olmaya davet eder; ayrıca tüm bilim insanlarını da gözlemlerini erişilebilir ve sistematik platformlarda paylaşmaya davet eder. Floranatolica biyo-coğrafyamızda tanımlanabilen/keşfedilen tüm verilerin toplumun ortak değeri olduğuna, bu değerin tanınması ve anlaşılması ile onu koruma isteğinin belirgin olarak artacağına inanır. floranatolica.com web sitesi GezenAdam tarafından şekillendirilmiştir; bu sayfalarda yayınlanan içeriklere katkıda bulunmak veya değiştirmemiz gerektiğini düşündüğünüz kısımları bildirmek için bize admin@floranatolica.com adresinden ulaşabilirsiniz. Yasal Uyarı: Bu sayfa Creative Commons Atıf CC-BY-SA 4.0 Uluslararası Lisansı ile yayınlanmaktadır; uygun atıf ve bağlantı vermek kaydı ile bu sayfada yayınlanan görsel ve metinleri her ortam veya formatta kopyalayabilir ve yeniden dağıtabilirsiniz; bu sayfaya atıf yapmak için MLA, CMOS, APA, ASA, MHRA,... kalıplarından yararlanabilirsiniz. Bu sayfada yayınlanan fotoğraf ve metinlerin tüm sorumluluğu paylaşımı yapan editöre aittir. Editör bu fotograf veya metinleri floranatolica.com web sitesinde yayınlayarak, kendi adı ve bu sayfa bağlantısı verilmesi kaydı ile bunların her ortam veya formatta kopyalanabilir ve yeniden dağıtilabilir olmasına izin verdiğini kabul etmektedir. Editör kendisine ait olmayan ve telif hakkı içeren veya T.C. yasalarına uygunsuz paylaşımlar yapamaz. Florꜳnatolica şikayet postası almadığı sürece bu paylaşımları yayında tutar ve içerik sorumluluğunu kabul etmez. Bu paylaşımların içeriği ile ilgili uygunsuz bir durum olduğunu düşünüyorsanız lütfen admin@floranatolica.com adresine bildiriniz. Bildiriminiz en kısa sürede değerlendirilip size bilgi verilecektir. Çerez Politikası ve Aydınlatma Metni: 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu uyarınca, kişisel verileriniz; veri sorumlusu olarak Florꜳnatolica web sitesi tarafından KVKK Aydınlatma Metninde belirtilen kapsamda işlenebilecektir. KVKK Aydınlatma Metninde belirtilen haklarınıza ilişkin taleplerinizi, Veri Sorumlusuna Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ uyarınca hazırlayarak admin@floranatolica.com eposta adresinden iletebilirsiniz. Reklam Politikası: Bu sayfada yayınlanan reklamlar GoogleAdsense tarafından seçilmekte ve yerleştirilmektedir. Uygunsuz içerikte olduğunu düşündüğünüz reklamları bildiriniz.

Frangula etimolojisi

Morfoloji

Gözlemler